قرارداد معاوضه یا سواپ (SWAP) چیست؟

انواع قرارداد سوآپ
کلمهی سواپ یک واژهی انگلیسی است. در ترجمهی واژهی Swap معانی مختلفی مثل مبادله، تعویض و جانشینی آمده است. حالا اگر همین مفاهیم را بسط دهیم میتوانیم بفهمیم که معنای قرارداد سوآپ در بازارهای مالی چیست. مثل تمام قراردادهای دیگر اینجا هم با دو طرف قرارداد سر و کار داریم. این دو طرف با انعقاد این قرارداد با هم توافق میکنند که جریانهای نقدی آتی را با هم عوض کنند. مثلا شما به طرف مقابلتان تعهد میدهید که کالایی را به او تحویل بدهید و او هم متعهد میشود در ازای آن کالایی را به شما تحویل بدهد؛ چیزی شبیه معامله پایاپای یا معاوضه.
البته تعاریف دیگری نیز برای قرارداد سواپ وجود دارد. مثلا بعضیها معتقدند سوآپ یعنی کالایی را در یک نقطه تحویل بگیریم و معادل آن را در نقطهای دیگر تحویل بدهیم. این تعاریف همه سعی دارند سواپ را به زبان ساده توضیح دهند. اما فارغ از این جزئیات، اساس تمام این تعاریف شبیه هم است. آنچه موجب تغییر میشود، انواع قرارداد سواپ است که در ادامه به آنها اشاره میکنیم.
اولین نمونه از این قرارداد بین شرکت IBM و بانک جهانی در سال ۱۹۸۱ امضا شد. پس میتوان گفت این قرارداد تازهتر از سایر همردههای خودش است. اما سابقهی کم آن به معنای بیاهمیت بودنش نیست. اتفاقا این قرارداد در میان انواع ابزار مشتقه هم طرفداران بیشتری دارد و هم اهمیت زیادی دارد.
در قراردادهای معاوضه، یک طرف مبالغی را برحسب یک متغیر تصادفی مانند نرخ بهره، نرخ ارز، بازدهی سهام و یا قیمت یک کالا پرداخت میکند. طرف دیگر قرارداد سوآپ نیز مبالغ را به صورت شناور یا ثابت، بر پایه یک متغیر تصادفی دیگر پرداخت میکند. به این پرداختها، پرداختهای متغیر یا شناور میگویند.
اجزای تشکیلدهنده سوآپ
- دارایی پایه؛ موضوع قرارداد است و هدف از قراداد، انتقال ریسک اعتباری در معرض آن است. به طور معمول، دارایی پایه یکی از اقلام زیر است:
- ورقه قرضه با ریسک اعتباری؛
- وام؛
- پرتفوی (سبد داراییها در بورس) مرجع متشکل از اوراق قرضه و وامها؛
- شاخص مربوط به بخشی از بازار اوراق قرضه؛
- شاخص سهام.
- فروشنده سوآپ، (Swap Seller)؛ طرف قراردادی که نرخ شناوری را دریافت و بازده کل را به طرف دیگر قرارداد پرداخت می کند. به فروشنده سوآپ، خریدار حمایت نیز گفته می شود.
- خریدار سوآپ، (Swap Buyer)؛ طرف قراردادی که با پرداخت نرخ شناور و دریافت بازده کل موافقت می کند، به خریدار سوآپ فروشنده حمایت یا سرمایهگذار نیز گفته می شود.
- شخص مرجع یا تعهد مرجع؛ شخص مرجع همان صادرکننده ابزار بدهی است. این شخص می تواند قرارداد معاوضه یا سواپ (SWAP) چیست؟ شرکت، دولت و یا صادرکننده وام باشد.
- صرف سوآپ (Swap Premium)؛ پرداختهایی که به وسیله خریدار حمایت صورت میگیرد، “پایه صرف” نام دارد و پرداخت های احتمالی که ممکن است فروشنده حمایت به پرداخت آنها مجبور شود به “پایه حمایت” موسوم است. خریدار و فروشنده در تاریخ معامله بر روی این صرف به توافق می رسند و صرف تا پایان مدت قرارداد ثابت می ماند.
انواع قراردادهای سواپ
قراردادهای سواپ نیز مانند ابزارهای بازار مشتقه بر این اساس که از چه دارایی پایهای استفاده کنند، به انواع مختلفی تقسیمبندی میشوند.:
- سواپ نرخ بهره: در این قرارداد دو طرف مبلغ بهره را بر اساس ارز یکسانی مبادله میکنند. در نتیجه در تاریخهای تسویه خالص ارزش معامله ردوبدل خواهد شد. در سواپ نرخ بهره دو طرف میتوانند مبالغ را بر حسب بهره متغیر پرداخت کرده یا یکی بر حسب بهره متغیر و دیگری بر حسب بهره ثابت پرداخت کند. در صورتی که هر دو طرف بر اساس بهره ثابت پرداخت کنند، با توجه به یکسان بودن ارز، جریانات نقدی که مبادله خواهد شد، کاملا یکسان بوده و معامله معنا ندارد. در این قرارداد نیازی به پرداخت مبلغ اسمی مبادله در زمان عقد قرارداد وجود ندارد.
- سواپ ارزی: در این معامله در زمان عقد قرارداد مبالغی بر حسب ارزهای مختلف بین طرفین ردوبدل میشود که این موضوع به پوشش ریسک در برابر نوسان ارزهای مختلف کمک میکند. همچنین از آنجا که مبالغ پرداختی در تاریخهای تسویه نیز بر حسب ارزهای مختلف است، مبادله خالص ارزش معامله معنا ندارد و دو طرف باید مبالغ توافق شده را برحسب ارز توافق شده بپردازند.
- یکی از رایجترین و قدیمیترین معاملات سواپ ارزی، معاملات ثابت به ثابت است که در آن یک طرف متعهد به پرداخت نرخ ثابتی بر اساس یک ارز و طرف دیگر متعهد به پرداخت نرخ ثابتی بر اساس ارز دیگری است.
- نوع دیگر معاملات، سواپ ثابت به شناور است. در این معامله یک طرف متعهد به پرداخت نرخ ثابتی بر اساس یک نوع ارز و طرف دیگر متعهد به پرداخت نرخ شناوری بر اساس ارز دیگری است.
- سواپ شناور به شناور نیز وجود دارد که در آن هر دو طرف متعهد به پرداخت نرخ شناوری از ارزهای مختلف هستند.
- سواپ سهام: در این معاملات که ملاک پرداختها، بازده یا شاخص سهام است، علاوه بر بازده حاصل از سود نقدی، بازده سود سرمایهای هم لحاظ میشود. سواپ سهام معمولا توسط مدیران سبد سرمایهگذاری استفاده میشود. مثلا در ازای دریافت مبلغ مشخصی متعهد میشوند که بازده شاخص کل را پرداخت کنند.
- سواپ نرخ بازده کل: در این معامله دو طرف توافق میکنند که یکی از طرفین بهره متعلق به دارایی پایه و هر نوع افزایش یا کاهش ارزش آن دارایی را مالک شود و طرف دیگر وجوه ثابت یا شناوری را از طرف دیگر دریافت کند که این وجوه معمولا ارتباطی با دریافتیهای طرف اول ندارد. این قرارداد به طرف اول کمک میکند تا از دارایی بدون درج در ترازنامه بهره ببرد و طرف دوم نیز میتواند دارایی را در مقابل نوسانات قیمت پوشش دهد.
- سواپ نکول اعتباری: این قرارداد بیشتر توسط موسسات مالی استفاده میشود. زیرا آنها همواره در برابر ریسک نکول و عدم بازپرداخت اقساط از سوی مشتریان خود آسیبپذیر هستند. در این قرارداد موسسه مالی نقش خریدار سواپ را ایفا میکند و با یک موسسه بیمهای به عنوان فروشنده سواپ توافق میکند که در تاریخهای مشخصی مبلغی مشخصی را به شرکت بیمه بدهد و شرکت بیمه نیز متعهد میشود تا در صورت عدم پرداخت اقساط از سوی مشتریان، وجوه را تا سقف توافق شده بین طرفین برای موسسه بانکی جبران کند. در این قرارداد خریدار مبالغی را به صورت قرارداد معاوضه یا سواپ (SWAP) چیست؟ دوره ای پرداخت میکند و فروشنده نیز به پرداخت مبلغ مشخصی در آینده، در صورت بروز حادثه (مانند نکول) متعهد میشود. در این قرارداد خریدار مبالغی را به صورت دوره ای پرداخت میکند و فروشنده نیز به پرداخت مبلغ مشخصی در آینده، در صورت بروز حادثه (مانند نکول) متعهد میشود.
- سواپ کالا: این قرارداد بسیار رایج است و هدف آن تثبیت قیمت خرید/فروش کالا است. سواپ کالا را میتوان برای کالاهای غیرقابل ذخیرهسازی مانند آبوهوا یا برق نیز استفاده کرد که در این حالت وجوه پرداختی بر حسب معیارهای خاصی میباشد. مثلا برای سنجش آبوهوا از میزان بارش یا دما کمک میگیرند. سواپ نفتی نیز از همین نوع قرارداد و رایجترین سواپ کالا است.
سواپ گازی چیست؟
قرارداد سواپ گاز هم مثل سوآپ نفت است و فرقی با آن ندارد. منتهی دارایی پایه در این قرارداد گاز است. در سوآپ گازی یک کشور نقش واسطه را ایفا میکند. یعنی گاز را از همسایهاش دریافت میکند و در مرز دیگرش آن را به کشوری دیگر تحویل میدهد. کشور واسطه با این کار نشان میدهد که هم از امنیت کافی برای این کار برخوردار است و هم توانایی خود را در انتقال انرژی ثابت میکند. به عنوان مثال پیشتر قرارداد سوآپ گاز ترکمنستان به جمهوری آذربایجان از طریق خاک ایران امضا شده است. به موجب این قرارداد ایران میبایست گاز را از ترکمنستان تحویل بگیرد و آن را در مرز دیگر به جمهوری آذربایجان تحویل بدهد که در سال ۱۴۰۰ این اتفاق رقم خورد.
اما سوال اینجاست که اهمیت انعقاد قرارداد سوآپ گاز برای ایران چیست؟ این مسئله باعث میشود ایران بتواند از ظرفیتهای خود برای انتقال انرژی استفاده کند و به خوبی هم در نقش صادرکننده و هم در نقش واردکننده ایفای نقش کند. با کلید خوردن این اتفاق ایران میتواند با همسایههایش بیشتر در این زمینه تعامل کند و به عنوان بستری انتقالی اقدام به جابجایی انرژی میان کشورهای مبدا و مقصد کند. این مسئله سالها بود که مورد بحث و بررسی قرار میگرفت و بعد از مدتها رفت و برگشت و رایزنی بالاخره تصویب شد.
تفاوت قراردادهای معاوضه با قراردادهای آتی و اختیار معامله
اوراق مشتقه بر اساس اهداف خاصی طراحی و مورد استفاده قرار میگیرند. بنابراین میان این اوراق تفاوتهایی وجود دارد که در ادامه به برخی از آنها اشاره میکنیم. برای کسب اطلاعات بیشتر دراینباره میتوانید به مطالب «قراردادهای آتی چیست؟چه کاربردی دارد؟» و «اختیار معامله چیست و چه کاربردهایی دارد؟» مراجعه کنید.
سوآپ و سوآپ ارزی چیست؟
قرارداد سوآپ نوعی قرارداد برای معاوضه جریان نقدی در آینده است که در آن تاریخ پرداخت و چگونگی محاسبه جریانات نقدی که باید پرداخت شوند، مشخص است.
به گزارش ایبِنا، قرارداد سوآپ یا معاوضه یا تاخت نوعی از ابزار مشتقه است که در آن یک طرف قرارداد نسبت به معاوضه عواید ناشی از ابزار مالی خود با عواید ناشی از ابزار مالی طرف مقابل اقدام میکند. عواید چنین قراردادی بستگی به نوع ابزار مالی مورد معامله دارد. برای مثال در معاوضه یا سوآپ اوراق قرضه منظور از عواید میتواند سود آن اوراق و به صورت کوپنهای مربوط به آن باشد. اینگونه از قراردادها معمولاً شامل تاریخ پرداخت و نیز نحوه محاسبه عواید یا جریانهای نقدی مورد معامله است.
اولین سوآپ در سال ۱۹۸۱ میلادی بین شرکت IBM و بانک جهانی صورت گرفت که امروزه قراردادهای سواپ جزء مهمترین قراردادهای مالی مورد استفاده در دنیا هستند.
سواپ نوعی قرارداد برای تبادل یک جریان نقدی در آینده است. در این قرارداد تاریخ پرداخت و چگونگی محاسبه جریانهای نقدی که باید پرداخت شود مشخص است. جریان های نقدی همان ارزش آتی کالاهایی است که قرار است معامله شوند.
در سوآپ ارزی نیز دو طرف معامله توافق می کنند که پرداخت ها در یک ارز مشخص به صورت دوره ای باشد؛ به عنوان نمونه یک دوره ماهانه یا به صورت سالانه این امر انجام شود تا بدهی طرف مقابل این معامله سوآپ به اتمام برسد. در مقابل طرف دوم معامله نیز می پذیرد که برای پرداخت های معامله سواپ داشته باشد.
در این روش به طرفین معامله کمک می کند تا در مقابل ریسک نوسانات نرخ ارز مقاوم تر بوده و آن را بهتر مدیریت کنند. یعنی بجای اینکه دو کشور با یک نرخ در زمان حال معاملات خود را انجام دهند، با درنظر گرفتن یک نرخ متوسط و پرداختهای دوره ای ارز دو طرف معامله به مدیریت ریسک های ناشی از نوسانات نرخ ارز اقدام می کنند.
باید توجه داشت که در معامله به صورت سوآپ سه طرف معامله وجود دارد به این ترتیب که مشتری الف در یک تاریخ مشخص ۲۰۰۰ یورو مبلغ ۲۲۰۰ دلار از بانک ب در یک معامله نقدی خریداری می کند و مدیران مالی بانک ب برای حفظ سبد دارایی های ارزی خود باید دلار فروخته شده را برگردانند. برای این منظور بانک ب با انجام یک معامله سلف دلار با طرف سوم با نرخ معینی در یک سررسید مشخص دیگری مثلا چند ماه بعد آن را دنبال می کند. این محاسبات با نرخ های معین و به صورت یکجا انجام می شود.
به این صورت در این معامله بانک ب هم سود خود را که ناشی از فروش دلار است با پیش خرید آن بدست می آورد و در ضمن از ریسکی که ممکن است متوجه ارز موجود خود شود محافظت می کند.
بخش های تشکیل دهنده سوآپ ارزی
۱. فروشنده سوآپ (swap seller) : فروشنده سوآپ ارزی یا خریدار حمایت، به فردی گفته میشود که نرخ شناور از مبلغ قرارداد را دریافت کرده و پس از آن بازده کل از مبلغ قرارداد را به طرف مقابل قرارداد پرداخت میکند.
۲. شخص مرجع : تعهد مرجع یا شخص مرجع، فردی است که ابزار پرداخت بدهی را فراهم میکند که میتواند صادرکننده وام، دولت، شرکت یا یک شخص حقیقی باشد.
۳. خریدار سوآپ (swap buyer) : نام های دیگر آن سرمایهگذار یا فروشنده حمایت میباشد که با دریافت کل بازده مبلغ قرارداد، نرخی شناور از قرارداد را به طرف مقابل پرداخت میکند.
۴. دارایی پایه : موضوع قرارداد سواپ ارزی میباشد که شامل وام و ورقه قرضه با ریسک اعتباری است.
۵. صرف سوآپ (swap premium) : پرداختهای انجام شده به وسیلهی فروشنده سوآپ میباشد که به آن "پایه صرف" میگویند، همچنین به پرداختهای انجام شده به وسیلهی خریدار حمایت، "پایه حمایت" میگویند.
قرارداد سوآپ
قرارداد سوآپ به نوعی قرارداد گفته می شود که برای معاوضه جریان نقدی در آینده از آن استفاده می شود. این نوع قرارداد، تاریخ پرداخت، چگونگی محاسبه جریان نقدی و … را مشخص می کند. این جریان نقدی در واقع همان ارزش آتی می باشد که در مورد معامله صورت می گیرد.
مفهوم سوآپ:
سوآپ در لغت به معنی معامله پایاپای (ارز)، معاوضه، مبادله، جانشینی و اخراج کردن می باشد و در اصطلاح، توافقی است بین دو شرکت که برای معاوضه جریان نقدی در آینده، با دو نوع پرداخت متفاوت از بدهی یا دارایی، صورت می گیرد.
اولین نوع از قرارداد های سوآپ در دهه ۱۹۸۰ م معامله شد و از آن زمان تا کنون، این بازار با رشد چشم گیری مواجه شده است.
نکته: در بازار های کنونی، قرارداد معاوضه یا سواپ (SWAP) چیست؟ اکثر قرارداد های مشتقه خارج از بورس، به صورت سوآپ معاله می شوند.
اجزای تشکیل دهنده سوآپ:
سوآپ ها دارای بخش ها و اجزای زیر هستند:
دارایی پایه:
دارایی پایه، موضوع قراردادی است که هدف آن، انتقال ریسک اعتباری موجود می باشد. معمولا دارایی های پایه یکی از اقلام زیر هستند:
- اوراق قرضه دارای ریسک اعتباری
- وام
- پرتفوی (سبد دارایی ها در بورس) مرجع متشکل از اوراق قرضه و وام ها
- شاخص های مربوط به بخشی از بازار اوراق قرضه
- شاخص سهام
فروشنده سوآپ:
فروشنده سوآپ (Swap Seller)، به طرف قراردادی گفته می شود که نرخ شناور را دریافت و بازده کل را به طرف مقابل پرداخت می کند. به این فروشنده، خریدار حمایت نیز گفته می شود.
خریدار سوآپ:
خریدار سوآپ (Swap Buyer)، به طرف قراردادی می باشد که با پرداخت نرخ شناور و بازده کل را دریافت می کند، به این خریدار فروشنده حمایت یا سرمایه گذار نیز گفته می شود.
شخص مرجع یا تعهد مرجع:
شخص مرجع (تعهد مرجع)، صادر کننده ابزار بدهی است که می تواند شرکت، دولت و یا صادر کننده وام باشد.
صرف سوآپ:
صرف سوآپ (Swap Premium) به پرداخت هایی گفته می شود که به وسیله خریدار حمایت صورت می گیرد، و همچنین پرداخت های احتمالی که ممکن است فروشنده حمایت به پرداخت آنها مجبور شود به پایه حمایت موسوم است.
در تایرخ معامله خریدار و فروشنده بر روی این صرف به توافق می رسند و این صرف تا پایان مدت قرارداد ثابت می ماند.
موسسه مشاوران مطالعه مقاله اختیار معامله را به شما عزیزان پیشنهاد می کند.
انواع قرارداد های سوآپ:
دارایی پایه سوآپ می تواند یکی از موارد زیر باشد:
سوآپ نرخ بهره:
در سوآپ نرخ بهره (interest rate swap)، مبالغ نرخ بهره بر حسب ارز های مشابه توسط طرفین قرارداد، تعویض می شود.
در این نوع از سوآپ، مبلغ اسمی قرارداد برای دو طرف قرارداد یکسان می باشد و تسویه آن به صورت خالص انجام می گیرد که در این سوآپ، دو حالت زیر ممکن است:
حالت اول، دو طرف قرارداد مبالغ بهره را بر اساس بهره متغیر اقدام به پرداخت کنند.
حالت دوم، یکی از طرفین قرارداد بر اساس بهره ثابت و دیگری بر اساس بهره متغیر اقدام به پرداخت کنند.
سوآپ سهام:
در سوآپ سهام (equity swaps)، دو طرف قرارداد مبالغی، را که بر حسب بازده سهام یا شاخص سهام مشخص شده اند، تعویض می کنند.
این نوع سوآپ به شکلی طراحی شده است که علاوه بر بازده حاصل از سود نقدی، بازده ناشی از منفعت سرمایه ای(capital gain) را نیز شامل می شود.
سوآپ ارزی:
در سوآپ ارزی (currency swaps)، دو طرف قرارداد مبالغ بهره را به نسبت ارز های مختلف مورد تعویض قرار می دهند. این روش به معاله گران کمک می کند که در مقابل نوسان های ریسک نرخ ارز، مقاوم باشند.
سوآپ ارز ثابت – ثابت:
از سال ۱۹۹۰ م، معمول ترین شکل سوآپ، سوآپ ارز ثابت- ثابت (fixed-for-fixed) می باشد که به صورت سوآپ Plain Vanilla ( رایج ترین نوع سوآپ) شناخته شده است.
بر اساس این نوع سوآپ، گردش نقدینگی سوآپ طبق گردش نقدینگی آتی ارز ها متفاوت می باشد.
سوآپ ارزی ثابت – شناور:
سوآپ ارزی ثابت – شناور (fixed-for-flow) نوعی از سوآپ است که تحت این قرارداد، یکی از جریان های پرداخت در نرخ ثابت یک ارز قرار می گیرد، در حالی که جریان پرداخت دیگر، بر اساس نرخ شناور ارز دیگر قرار می گیرد.
سوآپ نرخ بازده کل:
سوآپ نرخ بازده کل (Total Return Swap or Total Rate Of Return Swap: TRORS)، سوآپی می باشد که در آن، دو طرف معامله، یک دارایی را به صورت دارایی پایه یا معیار انتخاب می کنند و توافق می کنند که یکی از آنها بهره متعلقه به آن دارایی پایه و هر نوع افزایش یا کاهش ارزش آن دارایی را صاحب شود.
در برابر، طرف مقابل معامله وجوه ثابت یا شناوری را از طرف مقابل دریافت می کند که به طور معمول هیچ گونه ارتباطی با دریافتی های طرف اول نخواهد داشت.
موسسه مشاوران مطالعه مقاله مدیریت مالی را به شما عزیزان پیشنهاد می کند.
سوآپ نکول اعتباری
کارکرد های اصلی سوآپ بازده کل:
کاهش ریسک اعتباری دارایی پایه از راه انتقال بازده کل به خریداران سوآپ
کاهش ریسک بازار دارایی پایه فروشنده سوآپ از طریق جبران زیان کاهش ارزش دارایی پایه به وسیله خریدار سوآپ
سوآپ نکول اعتباری:
زمانی که موسسات مالی، در معرض ریسک عدم باز پرداخت اقساط وام های مشتریان قرار می گیرند، به منظور نگه داری از دارایی خود کاهش ریسک عدم باز پرداخت اقساط وام از سوی مشتریان، از مکانیزم سوآپ نکول اعتباری (Credit Default Swap: CDS)، استفاده می کنند.
بر این اساس، موسسات مذکور طی قراردادی در جایگاه خریدار سوآپ قرار می گیرند و با فروشنده سوآپ که معمولا یک موسسه بیمه ای می باشد توافق می کنند تا در سررسید های معینی، مبلغ مشخصی را به فروشنده پرداخت کنند.
سپس فروشنده نیز تعهد می کند که در صورت عدم باز پرداخت اقساط مشتریان به موسسه مالی، در راستای اجرای قرارداد نکول اعتباری در سقف تعهدی که به موجب این قرارداد پذیرفته، معادل آن چه که مشتری موسسه نپرداخته است، جبران کند.
این نوع قرارداد، مانند بیمه ای عمل می کند که در طی آن، صاحبان دارایی ها آنها را در ازای مبلغی به صورت دوره ای بیمه می کنند.
تفاوت بین سوآپ نکول اعتباری و سوآپ نرخ بازده کل:
سوآپ نکول اعتباری از دارایی، در برابر بروز یک اتفاق خاص، محافظت می کند، در حالی که سوآپ نرخ بازده کل از دارایی، در برابر کاهش ارزش احتمالی آن در آینده محافظت می کند.
سوآپ کالا و سایر انواع سوآپ:
سوآپ کالا (commodity swaps)، سوآپی است که مشابه آن، چه در سوآپ ارزی، سوآپ نرخ بهره و سوآپ سهام ملاحظه شد، می توان بر روی کالا ها و هر چیز دیگری با نتایج تصادفی که شرکت ها، نهاد های مالی و یا اشخاص با آن مواجه هستند، این سوآپ را تعریف نمود.
اگر این مطلب برای شما رضایت بخش بوده است، مطالعه مقاله عرضه اولیه سهام را به شما پیشنهاد می کنیم.
سوآپ ( قرارداد معاوضه ای ) چیست؟
سوآپ در لغت بهمعنای معامله پایاپاى (ارز)، معاوضه، عوض کردن، مبادله کردن، بیرون کردن، جانشین کردن و اخراج کردن آمده و در اصطلاح، توافقی بین دو شرکت برای معاوضه جریان نقدی در آینده (با دو نوع پرداخت متفاوت از بدهی یا دارایی) است. قرارداد فوق تاریخ پرداخت و چگونگی محاسبه جریانات نقدی را که باید پرداخت شود مشخص میکند. معمولا محاسبه جریانات نقدی شامل ارزشهای آتی یک یا چند متغیر بازار است. اولین قراردادهای سوآپ در اوایل دهه 1980 منعقد شدند. از آن زمان تاکنون بازار قرارداد معاوضه یا سواپ (SWAP) چیست؟ سوآپ رشد چشمگیری داشته است. در حال حاضر اکثر قراردادهای مشتقّات خارج از بورس بهصورت سوآپ انجام میشود.
1. دارایی پایه؛ موضوع قرارداد است و هدف از قراداد، انتقال ریسک اعتباری در معرض آن است. بهطور معمول، دارایی پایه یکی از اقلام زیر است:
2. فروشنده سوآپ (Swap Seller)؛ طرف قراردادی که نرخ شناوری را دریافت و بازده کل را به طرف دیگر قرارداد پرداخت میکند. به فروشنده سوآپ، خریدار حمایت نیز گفته میشود.
3. خریدار سوآپ (Swap Buyer)؛ طرف قراردادی که با پرداخت نرخ شناور و دریافت بازده کل موافقت میکند، به خریدار سوآپ فروشنده حمایت یا سرمایهگذار نیز گفته میشود.
4. شخص مرجع یا تعهد مرجع؛ شخص مرجع همان صادرکننده ابزار بدهی است. این شخص میتواند شرکت، دولت و یا صادرکننده وام باشد.
5. صرف سوآپ (Swap Premium)؛ پرداختهایی که بهوسیله خریدار حمایت صورت میگیرد، "پایه صرف" نام دارد و پرداختهای احتمالی که ممکن است فروشنده حمایت به پرداخت آنها مجبور شود به "پایه حمایت" موسوم است. خریدار و فروشنده در تاریخ معامله بر روی این صرف به توافق میرسند و صرف تا پایان مدت قرارداد ثابت میماند.
سوآپ، انواع فراوانی دارد. از بین انواع قراردادهای سوآپ، قراردادهای سوآپ ارز و سوآپ نرخ بهره، مهمترین و پرکاربردترینها است.
سواپ نرخ بهره یکی ابزار مهمی برای مدیریت ریسک نرخ بهره بهشمار میآید که برای ولین بار در سال 1982 در ایالات متحده مورد استفاده قرار گرفت. وقتی که تقاضا برای ابزارهای مالی رو به افزایش است، این قرارداد معاوضه یا سواپ (SWAP) چیست؟ ابزار میتواند برای کاهش ریسک نرخ بهره بهکار کرفته شود.شایع ترین و رایج ترین نوع سوآپ که اصطلاحا به Plain Vanilla Swaps نامیده میشود، برای نرخ بهره دارای مشخصات زیر است:
شکل زیر یک سوآپ نرخ بهره را بین بانک پسانداز "الف" و شرکت مالی "ب" نشان میدهد. بانک پسانداز الف موافقت میکند که یک نرخ ثابت 7% را برای یک میلیون تومان از "اصل فرضی" برای ده سال آینده بپردازد و شرکت مالی ب نیز میپذیرد که نرخ اسناد خزانه یکساله را علاوهبر یک درصد، برای مبلغ یک میلیون تومان (اصل ذهنی) را برای همان دوره پرداخت نماید. به این ترتیب هر ساله باید بانک پسانداز الف، معادل 7% یک میلیون تومان را به شرکت مالی ب پرداخت نماید؛ در حالیکه شرکت مالی ب نیز باید نرخ اوراق خزانه (T-bill) بهعلاوه 1% یک میلیون تومان را به بانک پسانداز الف بپردازد. نرخ ثابت برای دوره ده ساله: 7% *1000000 و نرخ متغیّر برای دوره ده ساله:T-bill+ 1% * 1000000 خواهد بود.
سوآپ ارز عبارت است از پرداختهای اصل و فرع مبلغی از یک ارز در برابر پرداخت اصل و فرع در ارز دیگر. قرارداد سوآپ ارزی ایجاب میکند که مبالغ اصل (وام) با ارزهای گوناگون تعریف شده باشد؛ که این مبالغ بهطور معمول در شروع و پایان عمر سوآپ، پرداخت میشوند. مبالغ پایه (اصل وام) طوری انتخاب میشوند که در صورت پرداخت در زمان شروع و ابتدای قرارداد، معادل و مساوی همدیگر باشند. این برابری براساس نرخ برابری نقدی ارزهای مربوطه در زمان شروع قرارداد است. تحت یک قرارداد یا معامله سوآپ ارز، یکی از طرفین توافق میکند تا پرداختهای دورهای (ماهانه، سالانه و . ) در یک ارز مشخص، برای یک دوره خاص، داشته باشد؛ تا بدهی طرف دیگر معامله (که از لحاظ ارز عنوانشده متحمل شده است)، برطرف شود. در عوض، طرف دوم معامله توافق میکند که همین عملیات را در مورد طرف نخست قرارداد پیاده کند. سوآپ ارزی، زمانی امکانپذیر است که هریک از جریانهای پرداختی که سوآپ میشوند، ارزش یکسان داشته باشند (بدون در نظر گرفتن اینکه این جریانها به نرخ بهره ثابت یا نوسانی بستگی دارند یا نه؟).
سوآپ ارز انواعی دارد؛ در 1990، معمولترین شکل سوآپ، سوآپ ارز ثابت- ثابت (fixed-for-fixed) بود که بهصورت سوآپ Plain Vanilla (رایجترین نوع سوآپ) شناخته میشد. تحت این سوآپ ارز، گردش نقدینگی سوآپ براساس گردش نقدینگی آتی دو ارز متفاوت است.
یک شکل معمول دیگر از سوآپ، سوآپ ارزی ثابت-شناور (fixed-for-flow) است. تحت این قرارداد، یکی از جریانهای پرداخت در نرخ ثابت، در یک ارز قرار گرفته، در حالیکه جریان پرداخت دیگر، براساس نرخ شناور ارز دیگر قرار میگیرد.
یکی دیگر از انواع سوآپ، سوآپ ارز شناور-شناور (flow-for-flow) است. در این حالت هر دو طرف جریان پرداختی براساس نرخهای شناور ارزهای مورد قرارداد است. بدین معنا که نرخ مورد توافق معاملهگران عبارت است از نرخ زمان سررسید معامله.
یک نوع دیگر از سوآپ ارز که بسیار شایع و معمول است، سوآپ ارز غیرهمسان (Cross-Currency Swap) است و آن توافقی است برای سوآپ نرخ بهره ثابت در یک ارز، با نرخ بهره متغیر در یک ارز دیگر.
در این نوع سوآپ، برگه بهادار سلفی، با نرخ امروز سوآپ نرخ بهره یا یک بدهی که در آینده پدید یا فروخته میشود، قفل شده و فروخته میشود. مؤسسههایی که بخواهند اوراقی را با نرخ بازده ثابت در آینده منتشر کنند، میتوانند از این نوع سوآپ استفاده کنند.
قراردادی است که در آن، دو طرف معامله، یک دارایی را بهصورت دارایی پایه یا معیار انتخاب میکنند؛ پس از آن قرار میگذارند که یکی از طرفین بهره متعلقه به آن دارایی پایه و هر نوع افزایش ارزش آن دارایی یا کاهش ارزش دارایی مربوطه را صاحب شود، در عین حال، طرف مقابل نیز وجوه ثابت یا شناوری را از طرف مقابل دریافت میکند؛ که بهطور معمول هم هیچگونه ارتباطی با دریافتیهای طرف نخست ندارد.در حقیقت، این نوع سوآپ، به طرف دوم اجازه میدهد تا داراییاش را در برابر نوسانهای ارزش، پوشش دهد و طرف نخست نیز میتواند بدون اینکه دارایی را وارد ترازنامهاش بکند، از عایدات اقتصادی آن بهرهمند شود.
دو کارکرد اصلی در استفاده از سوآپ بازده کل مترتب است.
1. کاهش ریسک اعتباری دارایی پایه از راه انتقال بازده کل به خریداران سوآپ؛
2. کاهش ریسک بازار دارایی پایه فروشنده سوآپ از راه جبران زیان کاهش ارزش دارایی پایه بهوسیله خریدار سوآپ. علاوهبراین چند منفعت دیگر در استفاده از این نوع بهجای خرید دارایی پایه برای سرمایهگذار مترتب است:
· لازم نیست تا خریدار سوآپ شخصا درباره تأمین مالی خرید دارایی پایه اقدام کند و در عوض مبلغی را به فروشنده سوآپ در ازای دریافت بازده کل ناشی از دارایی پایه میپردازد.
· خریدار سوآپ میتواند از بهترین اقدام فروشنده سوآپ در تهیه دارایی پایه نفع ببرد.
· خریدار سوآپ در معرض همان میزان خطر اقتصادی ناشی از یک سبد متنوع از داراییها در یک معامله سوآپ است که در معاملههای بازار نقدی بهدست میآید. به این وسیله سوآپ بازده کل نسبت به بازار نقد، ابزار بسیار مؤثرتری خواهد بود.
· خریدار سوآپ، خرید یک دارایی، همزمان با ریسک اعتباری مثل اوراق قرضه شرکتی در بازار را مشکل مییابد؛ از سوی دیگر خریدار سوآپ در برابر دریافت بازده کل دارایی پایه در معرض دو ریسک اعتباری یا نکولِ فروشنده سوآپ[10] و ریسک تغییر نرخ سود قرار میگیرد.
در این سوآپ، جریانهای نقدی آینده بین دو طرف برای مدت مشخصی مبادله میشود. یکی از این دسته جریانهای نقدی، نوعاً بهرهای است که بر دارایی پایه (ممکن است مبلغی پول باشد) بار میشود. دسته دیگر، جریانهای نقدی، به عملکرد شاخص سهام در بازار بورس اوراق بهادار مربوط است. به این معنا که یکی از طرفین جریانهای بهرهای دارایی پایه را صاحب میشود و طرف دیگر تغییرهای ارزش شاخص بورس اوراق بهادار در مدت زمان مورد توافق را بهدست میآورد.
این سوآپ، پرکاربردترین مشتقه اعتباری است. این قرارداد توافقی است که طی آن، طرف خریدار، اجرتی را بهصورت دورهای به طرف فروشنده در برابر تعهد وی به پرداخت مبلغ مشخصی در آینده و در صورت بروز حادثهای مورد توافق (مانند نکول)، پرداخت میکند. این قرارداد، مانند بیمه است که طی آن، صاحبان داراییها آنها را در ازای مبلغی بهصورت دورهای بیمه میکنند. تفاوت اصلی بین "سوآپ نکول اعتباری" و "سوآپ نرخ بازده کل" در این است که سوآپ نکول اعتباری از دارایی، در برابر بروز یک اتفاق خاص، محافظت میکند؛ در حالیکه "سوآپ نرخ بازده کل"از دارایی در برابر کاهش ارزش احتمالی آینده آن محافظت میکند. بهعبارت دیگر در حالیکه CDS بهصورت ابزار مشتقه اعتباری مطرح است، TRORSهیچگاه بهصورت یک مشتقه اعتباری مطرح نیست.
سوآپ با سررسید ثابت یا (CMS) یک سوآپ جهت تأمین منابع مالی است که به خریدار آن این امکان را میدهد تا بتواند مدت زمان مشخصی را بهصورت دوره دریافت جریانهای نقدی در خلال معامله خود مشخص کند. سوآپ با سررسید ثابت در مقابل نقطهای در منحنی تغییرهای قیمت سوآپ، مربوط به یک قیمت اعلامشده دورهای، ثابت میشود.
نوعی سوآپ نرخ بهره است؛ که طی آن، نرخ بهره در یک ارز با یک نرخ بهره متغیر در یک ارز خارجی معاوضه میشود. برای مثال ممکن است پرداختهایی که براساس نرخ لایبور پوند انگلیس صورت میگیرد، با پرداختهایی که براساس نرخ لایبور دلار آمریکا صورت میپذیرد، معاوضه شوند (که البته همراه با یک حاشیه سود و زیان خواهد بود).
سوآپشنها ابزار جدیدی از ابزارهای مهندسی مالی برای کنترل ریسک نرخ بهره محسوب میشوند و در واقع یک نوع حفاظت از نرخ بهره بلندمدت است. بهعبارت دیگر سوآپشن یک حق اختیار ورود به سوآپ نرخ بهره در بلندمدت است.[14] طرفین قرارداد سوآپ از این قرارداد بهمنظور دوری از ریسکهای موجود در بازار استفاده میکنند.اما گاهی پیش میآید که فردی بهطور قطع نمیداند که دارایی وی در معرض ریسک قرار میگیرد یا خیر. در چنین مواقعی، وی میتواند به حضور در قرارداد "سوآپشن" اقدام کند. در حقیقت این قرارداد به دارنده آن، این امتیاز را میدهد تا بتواند اختیار ورود به یک قرارداد سوآپ نرخ بهره را در آینده داشته باشد.
قراردادهایی همچون سوآپ که در واقع توافقنامههای خصوصی بین دو شرکت هستند، در معرض "ریسک اعتباری" هستند. بهطور مثال یک نهاد مالی قراردادهای سوآپ همسان و معادل اما برعکس (مقابل)با دو شرکت منعقد کرده است؛ اگر هیچکدام از طرفین قرارداد پیمانشکنی نکنند، نهاد مالی بهصورت کامل پوشش ریسک داده میشود؛ یعنی کاهش در یک قرارداد همواره با افزایش یک ارزش قرارداد دیگر جبران میشود؛ اما همواره این احتمال وجود دارد که یکی از مؤسسات طرف قرارداد دچار ورشکستگی شود؛ در این حال، نهاد مالی باید به قرارداد خود با طرف دیگر پایبند باشد.
1. قراردادهای آتى و اختیار معامله ابزارهای مالی، بهنسبت کوتاهمدت بوده و در سررسیدهای کوتاهمدت کاربرد دارند. چنین ابزارهایی برای سررسیدهای حداکثر تا یک سال میتوانند کارآیی داشته باشند و با توجه به قیمت تمامشده آن (ارزش قرارداد)، مثمر ثمر بوده و ریسک را پوشش میدهد.اما سوآپ (قراردادهای سوآپ)، بهراحتی و با قیمت مناسب (Cost-Effective)، شرکت یا مؤسسه مالی یا صندوق سرمایهگذاریای که با ریسک وام یا سرمایهگذاری (نوسان در نرخ) روبهرو است را در درازمدت پوشش میدهد.
2. تفاوت دیگر بین قراردادها این است که قراردادهای سوآپ در اصطلاح به قرارداهای (Over The Counter: OTC) معروف هستند؛ یعنی قراردادهایی که خارج از بورس مورد معامله قرار میگیرند و ضوابط و مقررات استاندارد بورس بر آنها حاکم نیست. ضمن اینکه در قراردادهای سوآپ افزون بر وجود پیشفرض مبادله اصل مبلغ قرارداد در تاریخ سررسید، جریانهای نقدی حاصل از بهرههای ارزهای مورد معامله در خلال مدت قرارداد نیز در تاریخهای مورد توافقی باهم مبادله میشوند. در معاملههای آتى و اختیارات ارزی مبادله اصل مبالغ معامله در سررسید انجام میشود. در قراردادهای آتى، مبلغی بهعنوان "حساب ودیعه" و در قراردادهای اختیارات، مبلغی بهعنوان "قیمت حق خرید" یا "قیمت حق فروش" مطرح است؛ که این مبالغ، غیر از قیمت دارایی پایه است که در سررسید مبادله میشود. از طرفی برای شرکتی که میخواهد خود را در برابر ریسک نرخ برابری ارز خارجی پوشش دهد، استفاده از قراردادهای اختیار معامله ارزها، در مقایسه با قراردادهای آتى، گزینهی مطلوبتری است.
3. پیمان آتی منجر به معاوضه جریانات نقدی فقط در یک تاریخ یکسان میشود؛ ولی قراردادهای سوآپ، عموما به معاوضه جریان نقدی در چندین زمان مختلف در آینده میانجامد.
سوآپ چیست و دو نوع پرکاربرد این نوع قرارداد را بشناسیم
سوآپ در لغت به معنای معامله پایاپاى، معاوضه، عوضکردن، مبادلهکردن و جانشینکردن آمده و در اصطلاح، توافقی بین دو طرف برای معاوضه جریان نقدی در آینده (با دو نوع پرداخت متفاوت) است. اولین سواپ در سال ۱۹۸۱ میلادی بین شرکت IBM و بانک جهانی صورت گرفت.
سوآپ چیست ؟
سوآپ به عنوان توافقی بین ۲ شرکت برای معاوضه جریانهای نقدی در آینده با ۲ نوع پرداخت متفاوت از بدهی یا دارایی ها نام برده می شود.
کارکرد سوآپ
قرارداد سوآپ، تاریخ پرداخت و چگونگی محاسبه جریانات نقدی را که باید پرداخت شود مشخص میکند. معمولا محاسبه جریانات نقدی شامل ارزشهای آتی یک یا چند متغیر بازار است.
اولین قرارداد سوآپ
اولین قراردادهای سوآپ در اوایل دهه ۱۹۸۰ منعقد شدند. از آن زمان تاکنون بازار سوآپ، رشد چشمگیری داشته است. در حال حاضر اکثر قراردادهای مشتقّات خارج از بورس به صورت سوآپ انجام می شود.
اجزای تشکیلدهنده سوآپ
۱٫ دارایی پایه؛ موضوع قرارداد است و هدف از قراداد، انتقال ریسک اعتباری در معرض آن است. به طور معمول، دارایی پایه یکی از اقلام زیر است:
- ورقه قرضه با ریسک اعتباری؛ ؛
- پرتفوی (سبد داراییها در بورس) مرجع متشکل از اوراق قرضه و وامها؛
- شاخص مربوط به بخشی از بازار اوراق قرضه؛
- شاخص سهام.
۲٫ فروشنده سوآپ، (Swap Seller)؛ طرف قراردادی که نرخ شناوری را دریافت و بازده کل را به طرف دیگر قرارداد پرداخت می کند. به فروشنده سوآپ، خریدار حمایت نیز گفته می شود.
۳٫ خریدار سوآپ، (Swap Buyer)؛ طرف قراردادی که با پرداخت نرخ شناور و دریافت بازده کل موافقت می کند، به خریدار سوآپ فروشنده حمایت یا سرمایهگذار نیز گفته می شود.
۴٫ شخص مرجع یا تعهد مرجع؛ شخص مرجع همان صادرکننده ابزار بدهی است. این شخص می تواند شرکت، دولت و یا صادرکننده وام باشد.
۵٫ صرف سوآپ (Swap Premium)؛ پرداختهایی که به وسیله خریدار حمایت صورت میگیرد، “پایه صرف” نام دارد و پرداخت های احتمالی که ممکن است فروشنده حمایت به پرداخت آنها مجبور شود به “پایه حمایت” موسوم است. خریدار و فروشنده در تاریخ معامله بر روی این صرف به توافق می رسند و صرف تا پایان مدت قرارداد ثابت می ماند.
انواع سوآپ
سوآپ، انواع فراوانی دارد. از بین انواع قراردادهای سوآپ، قراردادهای سوآپ ارز و سوآپ نرخ بهره، مهمترین و پرکاربردترینها است.
های نرخ بهره
سوآپ نرخ بهره یکی ابزار مهمی برای مدیریت ریسک نرخ بهره بهشمار می آید که برای ولین بار در سال ۱۹۸۲ در ایالات متحده مورد استفاده قرار گرفت.
کاربرد نرخ بهره سوآپ
وقتی که تقاضا برای ابزارهای مالی رو به افزایش است، این ابزار می تواند برای کاهش ریسک نرخ بهره بهکار گرفته شود. شایع ترین و رایج ترین نوع سوآپ که اصطلاحا به Plain Vanilla Swaps نامیده می شود، برای نرخ بهره دارای مشخصات زیر است:
۱٫ نرخ بهره پرداخت هایی که در این معاوضه وجود دارد را مشخص می سازد.
۲٫ نوع پرداخت های بهره (نرخ ثابت یا متغیّر) را شخص میسازد.
۳٫ مقدار “اصل ذهنی”؛ یعنی همان اصل مقداری که بهره بر روی آن پرداخت میشود را معلوم می کند.
۴٫ دوره زمانی که معوضه برای آن دوره ساخته میشود را مشخص می سازد.
مثال فرضی برای درک بهتر
یک سوآپ نرخ بهره را بین بانک پسانداز “الف” و شرکت مالی “ب” فرض کنید. بانک پسانداز الف موافقت میکند که یک نرخ ثابت ۷% را برای یک میلیون تومان از “اصل فرضی” برای ده سال آینده بپردازد و شرکت مالی ب نیز میپذیرد که نرخ اسناد خزانه یکساله را علاوه بر یک درصد، برای مبلغ یک میلیون تومان (اصل ذهنی) را برای همان دوره پرداخت نماید. به این ترتیب هر ساله باید بانک پس انداز الف، معادل ۷% یک میلیون تومان را به شرکت مالی ب پرداخت نماید؛ در حالیکه شرکت مالی ب نیز باید نرخ اوراق خزانه (T-bill) بهعلاوه ۱% یک میلیون تومان را به بانک پسانداز الف بپردازد. نرخ ثابت برای دوره ده ساله: ۷% *۱۰۰۰۰۰۰ و نرخ متغیّر برای دوره ده ساله:T-bill+ 1% * 1000000 خواهد بود.
قراردادهای سوآپ ارز (Currency Swap Contracts)
سوآپ ارز عبارت است از پرداخت های اصل و فرع مبلغی از یک ارز در برابر پرداخت اصل و فرع در ارز دیگر. قرارداد سوآپ ارزی ایجاب قرارداد معاوضه یا سواپ (SWAP) چیست؟ میکند که مبالغ اصل (وام) با ارزهای گوناگون تعریف شده باشد؛ که این مبالغ به طور معمول در شروع و پایان عمر سوآپ، پرداخت می شوند. مبالغ پایه (اصل وام) طوری انتخاب میشوند که در صورت پرداخت در زمان شروع و ابتدای قرارداد، معادل و مساوی همدیگر باشند.
برابری سوآپ ارز
این برابری براساس نرخ برابری نقدی ارزهای مربوطه در زمان شروع قرارداد است. تحت یک قرارداد یا معامله سوآپ ارز، یکی از طرفین توافق میکند تا پرداختهای دورهای (ماهانه، سالانه و …) در یک ارز مشخص، برای یک دوره خاص، داشته باشد؛ تا بدهی طرف دیگر معامله (که از لحاظ ارز عنوانشده متحمل شده است)، برطرف شود. در عوض، طرف دوم معامله توافق میکند که همین عملیات را در مورد طرف نخست قرارداد پیاده کند. سوآپ ارزی، زمانی امکانپذیر است که هریک از جریانهای پرداختی که سوآپ میشوند، ارزش یکسان داشته باشند (بدون در نظر گرفتن اینکه این جریانها به نرخ بهره ثابت یا نوسانی بستگی دارند یا نه؟).
نتیجه کلی
سوآپ، انواع مختلف و متنوعی دارد که در این مطلب دو مدل پرکاربرد آن را برای شما شرح دادیم.